Tekst: Nolanda Klunder
Foto’s: Nanda Sluijsmans
Groen is goed voor de gezondheid, daarover lijkt iedereen het eens. Maar hoe leidt een groene omgeving tot gezondheidsvoordelen? Twee recente publicaties combineren de onderzoeken van de laatste jaren en laten zien wat er in de praktijk nodig is. Wat blijkt: al het groen, ook het groen in de privétuin of woonwijk, helpt om het risico op bepaalde ziekten te verlagen.
Dat een flinke wandeling door het bos of over het strand goed is voor lichaam en geest, spreekt voor zich: beweging, frisse lucht, er even tussenuit. Maar niet alleen de vrije natuur is goed voor de gezondheid: ook het groen in woonwijken, parken en tuinen biedt grote gezondheidsvoordelen. Twee recente publicaties brengen dat onder de aandacht: de herziene Handleiding Natuur en gezondheid en de vernieuwde Top-10 Natuurinclusief bouwen voor gezonde bewoners.
Aangetoonde gezondheidseffecten
Er is de afgelopen twintig jaar internationaal veel onderzoek gedaan naar de effecten van groen, bij het voorkómen en bij het herstellen van gezondheidsproblemen. Het Landelijk netwerk preventie en gezondheid, genaamd Alles is Gezondheid, bracht in samenwerking met Vereniging Arts en Leefstijl deze zomer de herziene Handleiding Natuur en gezondheid uit. Hierin vatten Annette Postma en Jolanda Maas, beide gespecialiseerd in dit vakgebied, de onderzoeken over de gezondheidseffecten van groen samen. Hoewel het moeilijk is om oorzaak en gevolg direct aan elkaar te koppelen, staat vast dat er een relatie is tussen natuur en gezondheid. Mensen die zich regelmatig in een groene omgeving bevinden, hebben een lager risico op hart- en vaatziekten, diabetes type II, depressie en vroeggeboorte. Er zijn ook aanwijzingen dat veel contact met groen leidt tot een lagere kans op obesitas, longaandoeningen en depressie. Kinderen die opgroeien in een groene omgeving hebben een betere mentale en fysieke gezondheid en ontwikkelen minder ADHD.
Vier oorzaken
Hoe komt het dat groen zo goed is voor de gezondheid? Daarvoor wijzen de auteurs op vier oorzaken. Ten eerste nodigt een groene omgeving uit tot een gezondere leefstijl: als er groen in de omgeving is, bewegen mensen meer, omdat het aantrekkelijker is om buiten te gaan wandelen of sporten. Ten tweede is er de psychologische kant: in een groene omgeving voelen mensen zich mentaal prettiger en herstellen ze sneller van stress. Ten derde zorgt een groene omgeving ervoor dat mensen minder omgevingshinder ervaren, want er is minder hittestress en minder luchtvervuiling. Soms ervaren mensen ook minder geluidsoverlast. Dat komt niet altijd doordat er echt minder geluidsoverlast is; soms ervaren mensen minder geluidsoverlast doordat het geluid van bijvoorbeeld ruisende bomen ander geluid maskeert. Als vierde oorzaak is er het contact met micro -organismen, dat het immuunsysteem kan versterken.
Gezonde micro-organismen
In de natuur of in de tuin kom je in aanraking met een breed scala aan micro-organismen: bacteriën en schimmels die van nature in een groene omgeving voorkomen. Contact met deze macro- en microbiota verrijkt de microbiota in het menselijk lichaam en dat versterkt het immuunsysteem. Daarnaast zijn er nog de fytonciden, chemische verbindingen met een antibacterieel effect die door bomen en planten afgescheiden worden. Uit Japans onderzoek blijkt dat die stoffen waarschijnlijk ook een positief effect op het menselijk afweersysteem hebben.
Nieuwbouwwijken
Bij deze gezondheidseffecten gaat het niet alleen over de vrije natuur, maar nadrukkelijk ook over het groen in de woonomgeving. Dit vertelt Peternel Mereboer , beleidsadviseur Gezonde Leefomgeving bij GGD Gelderland Midden. Zij was betrokken bij de Handleiding Natuur en gezondheid en schreef samen met Annette Postma de vernieuwde Top-10 Natuurinclusief bouwen. De vernieuwde Top-10 is verschenen in een samenwerking tussen KAN Bouwen, Alles is Gezondheid, Collectief Natuurinclusief en One Architecture. “Hiermee bieden we gemeentes en projectontwikkelaars een praktische tool om op tijd in het ontwikkelproces groen mee te nemen in het ontwerp”, legt Mereboer uit. “Eigenlijk zouden we groen moeten zien als nutsvoorziening. Zoals al in de eerste fase bij een nieuwbouwwijk wordt bepaald waar de leidingen en de wegen komen, zou men al van tevoren het groen moeten intekenen. Dan vormt het groen de basis waarin de woningen geplaatst worden.”
Groen in de wijk
In de Top-10 Natuurinclusief bouwen staan tien natuurinclusieve maatregelen beschreven die positieve effecten hebben op de gezondheid van de bewoners, zoals groene fiets- en wandelpaden, gezamenlijke buurttuinen, natuurlijke speelplekken en wateropvangplekken. “Een groene wijk betekent dat de bewoners omringd zijn door een omgeving die stress vermindert. Dat heeft effect op hun stemming.” Belangrijk daarbij is wel dat het groen goed onderhouden wordt, benadrukt Mereboer. “Verwaarloosd groen leidt tot vervuiling en plaagdieren en geeft een gevoel van onveiligheid. Het onderhoud moet dus goed geborgd worden in de planning.” Hoeveel groen is nodig voor optimale gezondheidsvoordelen? Mereboer: “Harde cijfers zijn niet te geven, maar een goede richtlijn is de 3-30-300-streefwaarde die Cecil Konijnendijk heeft ontwikkeld: een gezonde omgeving is een omgeving waarin iedereen uitzicht heeft op drie bomen, waarin het grondoppervlak voor dertig procent onder de kronen van bomen ligt en iedereen binnen driehonderd meter van de woning een groen gebied kan bereiken.”
Groene tuinen
Eén van de genoemde maatregelen in de Top-10 is het stimuleren van groene privétuinen. “Daarvoor is het allereerst nodig dat tuinen opgeleverd worden met een bodem die geschikt is voor groen en niet alleen voor bestrating”, zegt Mereboer. Een groene tuin leidt op verschillende manieren tot een betere gezondheid. “Veel genoemd is natuurlijk het effect van groen op de temperatuur. Een groene tuin is koeler. Verder bewegen mensen meer met een groene tuin, als ze die tuin onderhouden. Meer beweging draagt bij aan verlaging van het risico op onder andere hart- en vaatziekten. Een groene voortuin zorgt ervoor dat je meer contact hebt met de buren: je brengt meer tijd door in de voortuin omdat je hem onderhoudt of omdat je in een mooie voortuin vaker gaat zitten. Zo leiden groene tuinen tot meer sociale cohesie in de straat. Vergeet ook de mogelijkheid van een moestuin niet: wie in eigen tuin groente of fruit verbouwt, gaat vanzelf gezonder eten. Kinderen met een moestuin leren gevarieerder eten. Uitzicht op je groene tuin of werken in je tuin bevordert het herstellen van stress en draagt eraan bij dat je je mentaal beter voelt. En wie in de tuin werkt, komt in aanraking met micro-organismen die je weerstand kunnen verbeteren.”
Bewustwording
“De bewustwording van de gezondheidseffecten van groen is in de bouwwereld nog beperkt”, zegt Mereboer. “Daar ziet men de voordelen van het verminderen van hittestress, maar dat groen nog veel meer doet, is onvoldoende bekend. Die kennis is wel aanwezig in het sociale domein, maar deze twee partijen vinden elkaar nog niet voldoende. Ook daarvoor is deze Top-10 bedoeld. Als we beter samenwerken, kunnen we veel gezondere omgevingen creëren.” Daarbij kan de groene sector natuurlijk ook een rol spelen. “De groenbranche kan in gesprekken met opdrachtgevers, of het nu de gemeente is of een particulier, uitleggen welke enorme voordelen groen biedt. Met meer groen in een tuin of een woonwijk creëer je een omgeving die daadwerkelijk iets doet voor de gezondheid van de bewoners. Met een beroep op de gezondheidseffecten kan je in elke situatie adviseren om te kiezen voor zo weinig mogelijk tegels en zo veel mogelijk groen.”